Teofil Gautier: Piękno wyzwalające ducha

Theophile Gautier

„Są biografie łatwe do napisania; na przykład ludzi, których życie roi się od wydarzeń i przygód; pozostaje wtedy tylko zarejestrować i uporządkować zdarzenia oraz ich daty, – ale tu nic z tej różnorodności materialnej, która zadania pisarza redukuje do kompilatorstwa. Nic, tylko ogrom duchowy! Biografia człowieka, którego najbardziej dramatyczne przygody rozgrywają się w ciszy, pod kopułą jego mózgu, jest pracą literacką zupełnie innego rzędu. (…) Co mogłaby zawierać biografia słońca? Jest to historia, w której pełno monotonii, światła i wielkości, odkąd ta gwiazda dała znak życia”  (Karol Baudelaire: „Studium o Teofilu Gautierze”).

I.

Jeden z literackich bohaterów Teofila Gautier (1811-1872), wyrafinowany kawaler d’Albert, czerpiący egzaltowane miano z powiastki Albertus ou l’ame et le péché (1833), traktującej o chłopięcym malarzu uwikłanym w potępieńczą więź z czarownicą, poważył się na następujące wyznanie: „Gdybym był poetą, poświęciłbym swoje pieśni tym, którzy chybili swego istnienia; których strzały nie dosięgły celu; którzy zeszli się ze słowem, jakie mieli do powiedzenia, nie uścisnąwszy przeznaczonej im dłoni. Poświęciłbym je wszystkiemu, co poronione, co minęło nie postrzeżone przez nikogo: zdławionemu ogniowi, geniuszowi bez ujścia, nieznanej perle na dnie morza”.

Jean Leon Gerome: Batszeba

Stabat Mater

Pietro Perugino: Zdjęcie z krzyża

Wyposażony w znamienite rejestracje Stabat Mater pióra gigantów XVIII-wiecznej frazy, Antonio Vivaldiego i Giovanni Battisty Pergolesiego, skrzący się inwencją Ricercar Consort pod nadzorem wszechstronnego gambisty Pierlota i przy wdzięcznym akompaniamencie Carlosa Meny – hiszpańskiego alcisty o ekwilibrystycznej technice i krystalicznie czystym leggiero – przekracza podwoje prześwietnej rezydencji Habsburgów w złotej dobie panowania Leopolda I (1658-1705), odsłaniając tajemne skarby rozmarzonej Melpomeny: sakralne miniatury o ujmującym blasku i wysublimowanej finezji.

W przeciwieństwie do opromienionych chwałą muzycznego parnasu Paryża, Wenecji i Rzymu, wiedeńskiemu Hofburgowi doby baroku nie poświęcano dotychczas należytej atencji, podnosząc istotne problemy z dostępem do źródeł, rozproszonych obficie po terytorium naddunajskiej monarchii i zachowanych w słabo czytelnych manuskryptach. Poza uzasadnionymi wyjątkami, artystom skupionym na dworze cesarskim odmawiano prawa do druku kompozycji, dzięki któremu mogliby przybliżyć swoje eminentne dzieło szerszej publiczności; znamienna część tej urodzajnej spuścizny – zbadana w stopniu znikomym – spoczywa po nasze czasy na zamku biskupa Ołomuńca, księcia Karola von Lichtenstein w czeskim Kromieryżu.

Pietro Perugino: Ukrzyżowanie

Józef Haydn: Stworzenie świata

Daniel Gran, sklepienie Prunksaal w bibliotece wiedeńskiej

Stworzenie świata należy do najznamienitszych kreacji Józefa Haydna, a uporczywy zapał i intensywność, z jaką pochłonięty nim autor, przedzierał się od mistycyzmu średniowiecznego ku szczytom romantycznej uczuciowości, budzą rzeczywisty podziw i szacunek. W ostatniej dekadzie XVIII wieku twórca Kwartetów Pruskich często wyrażał żal, iż nie dane mu było skomponować opery, która zapewniłaby sobie międzynarodową renomę, jednak to w postaci oratorium odnalazł gatunek znacznie bardziej odpowiadający jego artystycznym skłonnościom.

Franz Anton Maulbertsch: Trójca Święta

Lata londyńskie były świadkiem celebry gargantuicznych dzieł Jerzego Fryderyka Haendla, jakie autor Pór roku miał okazję wielokrotnie podziwiać, i które w znakomitej większości nie były mu wcześniej znane. Jeden z pierwszych biografów mistrza z Esterhazy wspomina, iż Haydn, oszołomiony potęgą Mesjasza i Izraela w Egipcie, zwierzył się, że rozpoczął ponownie swoje studia, jak gdyby dotychczas niczego się nie nauczył; rozważał każdą nutę i wydestylował z tych uczonych skryptów esencję prawdziwej muzycznej wspaniałości.

W roku 1794, kiedy twórca Mszy Nelsońskiej ponownie zawitał do metropolii nad Tamizą, Johann Peter Salomon wręczył mu libretto Stworzenia świata nieznanego pióra. Zostało ono przetłumaczone przez Gottfrieda van Swieten, wiedeńskiego admiratora autora Kserksesa, który zachęcił kompozytora do zilustrowania niemieckiego tekstu muzyką, wspierał go w pracy i aranżował próby w przestronnym pałacu Schwarzenbergów. Entuzjastyczna premiera w stołecznym Burgtheater (marzec 1799 roku), otworzyła triumfalny pochód dzieła przez sceny Europy, z których – co było zjawiskiem bezprecedensowym – rozbrzmiewało ono w językach wielu narodów.