Rolland. O istocie sztuki

Romain Rolland

Johann Wolfgang Goethe: „Pisząc i czytając wiele książek sami stajemy się książką”.

W tekstach różnych autorów nie odnajduję ich głosów, ale obraz samego siebie. W ich czcionkach odczytuję nie to, co oni mają do powiedzenia, lecz to, co sam mam ochotę oznajmić. Porwany słowami, nie mogę wyzwolić się spod ich uroku, i cytuję, cytuję bez końca. Odkrywam w nich własne myśli wyrażone o niebo lepiej, niż gdybym uczynił to swoim głosem. Nigdy nie pochłaniam bezmyślnie książki – raczej śledzę ją po to, aby się rozszyfrować bądź przeanalizować swoje postępowanie. Tekst „odbija się w mózgu jak przekaz telegrafu na taśmie papieru”, podsyca życiodajne płomienie, jest „pożarem przenoszącym się z lasu do lasu”. Ale sam ogień nie wystarczy. Słońce rozdziera powłokę chmur, a potem ją szczelnie zamyka; pola zalane światłem nikną znów w odwiecznym cieniu. I trzeba naprawdę wysiłku, aby natrafić na szparę w obłokach, przerwać je i ujrzeć jasność. Niejeden gubi ją po drodze,  niewielu ma niestrudzoną cierpliwość.

Rolą pisarza jest odnalezienie kanwy, na której rozwijać on będzie poetycki wątek. Musi on doznawać całej pełni uczucia, tego uczucia, które pragnie przekazać swoim czytelnikom. Powinien być poetą, dla którego nagrodą jest odczytanie tekstu przez odbiorców, są one po to stworzone. Artysta nie należy już do siebie, jest niewolnikiem idei, ściga ją i się z nią jednoczy, nie porzuca, dopóki jej nie posiądzie. Pisarz kontemplujący świat i usiłujący przeniknąć go myślą, nie może poddawać się biernie fali, nie może być nieświadomy, musi mieć oczy otwarte. Nic bowiem nie jest w życiu artysty tak trudne, jak samo życie, jak torowanie sobie ścieżki w tym wrogim, brutalnym świecie. Rolland podkreśla, że w życiu i sztuce nie chodzi o to, aby wyeliminować własne Ja, ale o to, by „wydobyć z niego głębokie człowieczeństwo, wspólne innym Ja”. W tym sensie sztuka jest rodzajem komunii, można się nią przełamać jak chlebem żywota.

Montaigne: Próby nieposkromione

Michel de Montaigne

Człowiek jest istotą osobliwą i odmienną do stopnia, w którym niełatwo formułować o nim mniemanie stałe i jednolite.

Tadeusz Różewicz: „Nasze ręce / nasze usta / są mądrzejsze od nas”

***

Seneka: „Lekkie troski mówią, ogromne milczą”.

Każda namiętność, każda boleść, która pozwala się smakować albo wyrazić łzami, jest tylko miernej siły. Niobe zaś skamieniała z bólu, aby wyrazić tę martwą, głuchą i niemą tępotę, jaka ogarnia człowieka, kiedy spadają nań ciosy przekraczające zwykłe moce.

***

Robert Frank: Amerykanie

Seneka: „Nieszczęśliwy jest wszelki umysł troskający się o przyszłość”.

Człowiek jest zawsze poza sobą i nie przebywa nigdy w sobie. Lęki, obawy i pragnienia, złudne nadzieje i marzenia, chętnie go popychają naprzód i odejmują przytomną ocenę teraźniejszości. Pragną zabawić go tym, co będzie, a nawet tym, co nastąpi, kiedy już jego nie będzie wśród żywych.

Trąd

Robert Frank: Pogrzeb

Dante Alighieri: „Nie umarłem, lecz życia nic we mnie już nie zostało”.

Cierpienie jest czymś, czego w potrzebie nigdy nie zabraknie.

***

Bóg pragnie odbierać swoją cześć, a ludzkość skłania się ku temu, aby Mu ją okazywać, ale tylko w wyłącznie określonych porach, tak jak „sobotnie wieczory przeznacza się w podmiejskich dzielnicach na miłość” (G. Greene).

***

Robert Frank, —

Kiedy człowiek nie posiada już nic, z czego mógłby się szczycić, szuka powodów do dumy w swoich duchowych problemach.

***

Moje rozpoznanie świata jest ewidentnie powierzchowne, ale może wszystkim wyszłoby na dobre, gdybyśmy byli jeszcze bardziej powierzchowni. Wówczas można by uniknąć prawdziwej szkody.

***

Twarz człowieka uwidacznia jego najbardziej charakterystyczne cechy, podobnie jak negatyw daje pojęcie o fotografii.

Henryk Ibsen o partii i społeczeństwie

Henryk Ibsen

Ostatecznie człowiek ma jakieś obowiązki wobec społeczeństwa, w którym żyje: „Ktoś przecież musi być chorążym idei, ktoś musi trzymać wysoko…” (H. Ibsen).

***

Czym jest życie człowieka wobec prawa zysku?

***

Pozór i kłamstwo stały się jedyną wartością społeczną:

– Lona: „I wy się nazywacie podporami społeczeństwa?”

– Bernick: „Społeczeństwo nie ma niestety lepszych” („Podpory społeczeństwa”).

***

Robert Frank, —

Pragniemy sądzić, że stoimy wspólnie u progu nowej, wielkiej ery, ale, aby mogła ona zawitać, trzeba przywrócić prawo prawdzie, która tak często bywa bezdomna.

Karel Čapek:„Myślący i poznający duch nie milczy nigdy, chyba żeby się zrzekł myślenia i poznawania”.